Κυριακή 25 Οκτωβρίου 2009

Ψυχή βαθιά ΙΙ



Από την προηγούμενη Πέμπτη η ταινία παίζεται στους κινηματογράφους και η συρροή των θεατών (εντυπωσιακή χθές στον Απόλλωνα) αποδεικνύει εκτός από την εκτίμηση στο πρόσωπο του σκηνοθέτη ότι ο εμφύλιος εξακολουθεί να ενδιαφέρει και το θέμα είναι ακόμη ζωντανό στην ψυχή των Ελλήνων. Αποτελεί άλλωστε μιά εποχή αρκετά άγνωστη για το ευρύ κοινό αλλά και για το πιο υποψιασμένο κοινό συνήθως η γνώση είναι μονόπλευρη και σχετική με την προσωπική και οικογενειακή ιστορία του καθενός. Η ιστορική πραγματικότητα έχει αντικατασταθεί από μύθους που πλάστηκαν όλα αυτά τα χρόνια της ηθελημένης συσκότησης και που δυσκολεύουν την αντικειμενική θεώρηση των γεγονότων.

Ο σκηνοθέτης της ταινίας δήλωσε ότι διάβασε περί τα 600 βιβλία για να γνωρίσει την εποχή και να γυρίσει την ταινία. Κάποιοι αναρωτήθηκαν που φάνηκε αυτό το διάβασμα στην ταινία, αφού απουσίαζαν τα πολιτικά και ιστορικά στοιχεία, οι πολιτικές διεργασίες, οι αναφορές στις διεθνείς συγκυρίες και στα αίτια. Η ταινία πράγματι δεν ασχολείται με τα παραπάνω, και επικεντρώνεται στο ανθρώπινο δράμα, καταδεικνύοντας ότι στον εμφύλιο υπήρχαν μόνο θύματα, οδύνη και σπαραγμός. Χρειάζεται πραγματικά πολύ μελέτη και ουσιαστική γνώση για να φτάσεις στο συμπέρασμα αυτό. Μελετώντας ξεπερνάς τους μύθους, εκπλίσσεσαι βλέποντας πως δεν επιβεβαιώνεται το μοτίβο του «καλού» και του «κακού» και αντιλαμβάνεσαι πως ο ελληνικος λαός ήταν το θύμα, και οι ηγέτες του οι θύτες που του προκάλεσαν τόσο πόνο και συμφορά. Ήταν μια τραγωδία για το ελληνικό έθνος την οποία οι επικεφαλής και των δύο στρατοπέδων δεν προσπάθησαν να αποφύγουν.

Εξήντα χρόνια μετά, ο εμφύλιος αποτελεί ακόμη αντικείμενο ιδεολογικών αντιπαραθέσεων και τα πολιτικά πάθη είναι ακόμη ζωντανά. Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η ταινία να δεχτεί εκτός από θετικά και αρνητικά σχόλια. Στην πραγματικότητα η ελληνική κοινωνία δεν είναι ακόμη έτοιμη να δεχτεί την αλήθεια. Οι μύθοι είναι ακόμη ισχυροί και δεν επιθυμεί κανείς να τους αμφισβητήσει. Η αλήθεια είναι ακόμη συσκοτισμένη και λίγοι επιθυμούν να την κοιτάξουν κατάματα. Μετά την δεξιά θεώρηση των γεγονότων που φασιστικά επιβλήθηκε κατά τον ψυχρό πόλεμο, και ως αντίδραση στα δεξιά ψεύδη και τις υπερβολές, από τη μεταπολίτευση και έπειτα περάσαμε στην μονόπλευρη κομμουνιστική ιστοριογραφία, που σφυρηλάτησε με τη σειρά της τους αριστερούς μύθους.

Εξήντα χρόνια μετα το τέλος του εμφυλίου είναι η ώρα για την αντικειμενική συγγραφή της ιστορίας. Πρεπει με τόλμη να ξεπεράσουμε τους μύθους και να επιτρέψουμε στην αλήθεια να αποκαλυφθεί. Η ευθύνη τόσο των ιστορικών όσο και των καλλιτεχνων είναι μεγάλη. Ο Παντελής Βούλγαρης κινήθηκε προς αυτή την κατεύθυνση και έκανε το χρέος του. Πρέπει να ακολουθήσουν και άλλοι, γιατί ο εμφύλιος είναι τόσο πολύπλευρος και τόσο πλούσιος σε γεγονότα που για να φωτιστεί επαρκώς απαιτούνται εκατοντάδες ταινιών και χιλιάδες βιβλίων.

Τα αρνητικά σχόλια ήταν αναμενόμενα από τον σκηνοθέτη, όπως δήλωσε ο ιδιος. Ήταν άραγε αναμενόμενη η τόσο σκληρή πολεμική που ασκήθηκε από το ΚΚΕ; Μέχρι φυλλάδια μοιράστηκαν έξω από κινηματογράφους που καταγγέλουν την ταινία. Το ΚΚΕ ποτέ δεν είχε καλή σχέση με την αλήθεια, αλλά εσχάτως έχει ξεπεράσει κάθε όριο, και καταγγέλει κάθετι που δεν ταυτίζεται πλήρως με τη δική του γραμμή.

Η ταινία εστίαζε στο ανθρώπινο δράμα, δεν έθιγε καθόλου τα κακώς κείμενα του ΔΣΕ και κατά συνέπεια δεν υπήρχε κανένας λόγος για τέτοια αντίδραση. Και μόνο το αυταπόδεκτο γεγονός ότι οι μαχητές περίμεναν την υποσχεθείσα βοήθεια απο τη Σοβιετική ένωση που δεν ήρθε ποτέ, αρκεί για να ενοχλησει το σταλινικό ΚΚΕ, καθώς και το γεγονός ότι δεν παρουσίαζόνταν ο εθνικός στρατός σαν αγριεμένα κτήνοι, αλλά σαν άνθρωποι που βίωσαν επίσης ένα δράμα.

Δεν υπήρχαν καθόλου αιχμές για τον ΔΣΕ, η ταινία δε μιλούσε (παρά ελάχιστα) για τις βίαιες στρατολογήσεις νεαρών αγοριών και κοριτσιών, καθόλου για τις λιποταξίες, για τις εκτελέσεις των στρατολογημένων που προσπαθούσαν να αποδράσουν, για τα λαικά δικαστήρια που εξόντωναν κατόπιν εντολής αριστερούς και δεξιούς «προδότες», για το παιδομάζωμα, για την απόφαση να διαιρέσουν την Ελλάδα στα δύο, για τη θέση υπέρ της αυτονομίας της Μεκεδονίας, για τις αυθαιρεσίες του Ζαχαριάδη και των συνεργατών του Γούσια και Βλαντά έναντι των μαχητών και των αξιωματικών του ΔΣΕ, τους οποίους για να καλύψουν δικές τους αποτυχίες κατηγορούσαν για προδότες και υπέβαλλαν σε φρικτα βασανιστήρια για να ομολογήσουν. Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα γινόταν αν μιλούσε για όλα αυτά!

Κατά τις δεκαετίες 50 και 60 η κυριαρχία της άκρας δεξιάς επέβαλλε γιορτές μίσους, παρουσίαζε τους αριστερούς σαν άγριους και αιμοβόρους σφαγείς και δεν επέτρεπε καμία διαφορετική άποψη απο την δική της. Οι αντιστοιχίες με τη σημερινή πολιτική του ΚΚΕ είναι εμφανείς. Τα τελευταία χρόνια το ΚΚΕ αφού έκανε προσπάθεια να σταματήσει τις δεξιές γιορτές μίσους, οργανώνει πλέον αριστερές γιορτές στο Γράμμο, κατηγορεί οποιονδήποτε έχει διαφορετική άποψη για την ιστορία και καταγγέλει τώρα τον Παντελή Βούλγαρη γιατί δεν παρουσιάζει τους δεξιούς σαν άγριους δολοφόνους. Οι οιμοιότητες των άκρων είναι τόσο πολλές!!

Δευτέρα 19 Οκτωβρίου 2009

18 Οκτωβρίου 1944. Το ΕΑΜ παραδίδει την εξουσία

Στις 18 Οκτωβρίου του 1944, έξι μέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, η κυβέρνηση εθνικής ενότητας με επικεφαλής το Γεώργιο Παπανδρέου, σε μια συγκινητική γιορτή, ύψωνε την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη. Καθώς τελείωνε αυτή η μικρή περίοδος κενού εξουσίας, εξέπνεε και η μοναδική ευκαιρία του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ να καταλάβει την εξουσία στην Αθήνα. Αντίθετα, η πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ, αφόύ διατήρησε την αρχή και την τάξη στην πρωτεύουσα για αυτές τις έξι ημέρες, παρέδωσε στη νέα κυβέρνηση την πόλη και εισέπραξε μάλιστα εύσημα από το νέο πρωθυπουργό για το έργο της τήρησης της τάξης (Π. Ρούσος, Η μεγάλη πενταετία, σελ. 312).
Τα παραπάνω γεγονότα είναι αποτέλεσμα των δραματικών εξελίξεων του προηγούμενου καλοκαιριού που είχαν ως αποκορύφωμα τις δύο οδυνηρές συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας. Στις 20 Μαΐου στο Λίβανο, υπογράφτηκε από την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, εκπροσώπους των παλαιών ελληνικών κομμάτων και αντιπροσωπείες από τις αντιστασιακές οργανώσεις συνθήκη, που προέβλεπε τη συγκρότησης κυβέρνησης εθνικής ενότητας, με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου και την ανάθεση πέντε υπουργείων στο ΕΑΜ. Η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ- ΠΕΕΑ- ΚΚΕ απαρτίζονταν από τους : Π. Ρούσος, Α. Σβώλος, Μ. Πορφυρογέννης, Στ. Σαράφης, Ν. Ασκούτσης, Δ. Στρατής, Α. Αγγελόπουλος. Τα σημαντικότερα σημεία της συνθήκης αφορούσαν την ενοποίηση και πειθάρχηση όλων των αντάρτικων σωμάτων υπο τις διαταγές της κυβέρνησης εθνικής ενότητας και την επονείδιστη καταδίκη του αντιστασιακού κινήματος της Μέσης Ανατολής, που οδήγησε στη διάλυση του ελληνικού στρατεύματος και στη φυλάκιση όλων των προοδευτικών στρατιωτών.
Η συνθήκη αυτή έγινε δεκτή στο βουνό με μεγάλες αντιδράσεις, θυελλώδεις συνεδριάσεις και αυστηρές επικρίσεις. Επί τρεις μήνες δεν επικύρωναν τη συνθήκη και δε συμμετείχαν στην κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου. Κατηγορούσαν την αντιπροσωπεία για μη τήρηση των συμφωνηθέντων και για υπέρμετρες υποχωρήσεις. Καταβληθηκε προσπάθεια με εκ των υστέρων διαβουλεύσεις να μην παραμείνει ο Γ. Παπανδρέου επικεφαλης της κυβέρνησης, αλλά αυτό δεν έγινε αποδεκτό. Τελικά, το ΕΑΜ υποχώρησε και αποδέχτηκε τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση.
Τον Σεπτέμβριο, προκειμένου να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου, ταξίδεψαν στην Καζέρτα της Ιταλίας οι: Α. Σβώλος (υπουργός Οικονομικών), Γ. Ζέβγος (υπουργός Γεωργίας), Μ. Πορφυρογέννης (υπουργός Εργασίας) , Ηλ. Τσιριμώκος (υπουργός Εθνικής Οικονομίας), Ν. Ασκούτσης (υπουργός Δημοσίων Έργων) και Α. Αγγελόπουλος (υφυπουργός Οικονομικών). Η νέα αποστολή του ΕΑΜ υπέγραψε όχι μόνο τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση αλλά και μιά νέα, ακόμη χειρότερη συμφωνία που προέβλεπε την υπαγωγή όλων των ανταρτικών δυνάμεων στις διαταγές του Άγγλου Σκόμπυ, ο οποίος ορίστηκε Ανώτατος Συμμαχικός Αρχιστράτηγος της Ελλάδας. Υπέγραψαν δηλαδή την υπαγωγή του ΕΛΑΣ σε αγγλική διοίκηση!
Δυσκολα μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την πορεία και τη λογική των γεγονότων. Η πρώτη αντιπροσωπεία υπογράφει μιά συνθήκη για την οποία επικρίνεται αυστηρά και στη συνέχεια, αντί για τη βελτίωση της πρώτης συνθήκης, υπογράφεται μία δεύτερη, κατά πολύ δυσμενέστερη. Οι πρωταγωνιστές των γεγονότων εκ των υστερων αλληλοκατηγορούνται. Ο Π. Ρούσσος αναγνωρίζει πως στο Λίβανο προέβησαν σε μεγαλύτερες υποχωρήσεις από ότι θα έπρεπε, αλλά θεωρεί ότι η κατάσταση ήταν ακόμη αναστρέψιμη και κακώς υπεγράφη η συμφωνία της Καζέρτας. Άλλοι θεωρούν ότι μετά την κακή αρχή του Λίβανου η πορεία ήταν προδιαγεγραμμένη.
Άπειρα σχόλια και εξηγήσεις έχουν επιχειρηθεί από εκείνους που έζησαν τα γεγονότα και παρασύρθηκαν στη δίνη τους. Η ηγεσία του ΕΑΜ κατηγορήθηκε για αφέλεια, ευπιστία, ανικανότητα, έλλειψη συντονισμού, αναποφασιστηκότητα, ηττοπάθεια. Η ιμπεριαλιστική πολιτική των άγγλων αναλύθηκε διεξοδικά και καταδείχθηκε η παγίδα που έστησαν και στην οποία έπεσαν κατ΄εξακολούθηση οι επικεφαλής του ΕΑΜ. Ο σκοτεινός ρόλος του Παπανδρέου, που εξυπηρέτησε την κρίσιμη ώρα τα συμφέροντα των άγγλων, φωτίστηκε επίσης επαρκώς.
Αυτό που έχει μείνει αρκετά στο σκοτάδι, ή στο ημίφως, είναι ο ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης. Ακόμη και από τα λίγα που αναφέρονται στα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών προκύπτει ότι η Σοβιετική Ένωση επικροτούσε τη συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Παπανδρέου. Το κρίσιμο τρίμηνο του καλοκαιριού του ΄44 ωστόσο, στο βουνό ήρθε και παρέμεινε Σοβιετική αντιπροσωπεία υπο τον συνταγματάρχη Ποπώφ. Στο Κάιρο υπήρχε σοβιετική διπλωματική αποστολή, ενώ κατά τη διάρκεια των συνομιλιών στην Καζέρτα, έφτασε στην ιταλική πόλη, ο Ανδρέας Τζήμας, προερχόμενος από το στρατηγείο του Τίτο. Τι ειπώθηκε από όλους τους παραπάνω;. Ασκήθηκαν ενδεχομένως πιέσεις και κατά πόσο επηρεάστηκαν οι επικεφαλής του ΕΑΜ από αυτές τις διαβουλεύσεις;
Ένα άλλο κρίσιμο ερώτημα είναι ποιά ήταν η θέση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για το θέμα της κατάληψης της εξουσίας. Συσκότηση υπάρχει και σε αυτό το θέμα. Η πολιτική που ακολουθούσε και που υποστήριζε το ΚΚΕ ήταν αυτή της εθνικής ενότητας. Ταυτόχρονα βέβαια είχαν εξυφανθεί και στρατηγικά σχέδια κατάληψης της Αθήνας από τον ΕΛΑΣ. Φαίνεται σαν το θέμα να είχε μείνει σε εκκρεμότητα. Δεν ήταν δυνατόν ωστόσο να μην έχει αντιμετωπιστεί αυτό το θέμα επαρκώς και με σαφήνεια, όταν όλοι οι έλληνες, άλλοι με ελπίδα και άλλοι με τρόμο, περίμεναν από τον ΕΛΑΣ να καταλάβει την εξουσία. Οι αφηγησεις των πρωταγωνιστών δε φωτίζουν το θέμα καθώς θυμίζουν περισσότερο αμέτοχους παρατηρητές που κάνουν εκ των υστέρων κριτική, σαν να μη συμμετείχαν οι ίδιοι στις αποφάσεις. Στα πρακτικά των κρίσιμων συζητήσεων του ΠΓ του ΚΚΕ οπωσδήποτε θα υπάρχουν οι απαντήσεις για όλα αυτά τα κρίσιμα θέματα. Τα πρακτικά αυτά όμως βρίσκονται στο κρυφό αρχείο του Περισσού και κρατούνται στο σκοτάδι. Στο ίδιο αρχείο θα υπάρχουν ωποσδήποτε αναφορές και για τη στάση της Σοβιετικής Ένωσης κατά τις κρίσιμες αυτές ώρες.
Εωσότου το αρχείο μελετηθεί θα αρκούμαστε σε υποθέσεις. Δεδομένο είναι ότι πάγια θέση του ΚΚΕ ήταν η συμμόρφωσή του με το παγκόσμιο κέντρο του σοσιαλισμού, τη Σοβιετική Ένωση, οι εντολές ή οι προτροπές της οποίας δεν ήταν δυνατό να αγνοηθούν. Δεδομένο επίσης είναι ότι οι επικεφαλής του ΕΑΜ, που στάθηκαν ικανοί να οργανώσουν ένα μεγαλειώδες αντιστασιακό κίνημα, δεν ήταν αφελείς, ούτε ανίκανοι. Τουναντίον, αντιλαμβάνονταν την πραγματικότητα, ότι δηλαδή, χωρίς τη συμπαράσταση και τη βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης δεν θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν την βρετανική αυτοκρατορία, ακόμη και αν στιγμιαία καταλάμβαναν την εξουσία. Αναγκάστηκαν λοιπόν να ακολουθήσουν την προτροπή της Σοβιετικής Ένωσης να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας, αν και έβλεπαν τη δύσκολη θέση στην οποία περιέρχονταν, γιατί θεωρούσαν πως δεν είχαν άλλη διέξοδο και ελπίζοντας πως, ίσως αργότερα, καταφέρουν να βελτιώσουν τη δυσμενή για αυτούς κατάσταση. Έως τα Δεκεμβριανά το ΚΚΕ ακολούθησε με συνέπεια τη θεση για την ειρηνική και δημοκρατική πορεία του έθνους, θέση στην οποία αν παρέμενε αταλάντευτο μέχρι τέλους, σίγουρα η πορεία της χώρας και κυρίως της αριστεράς θα ήταν καλύτερη.

Τετάρτη 14 Οκτωβρίου 2009

"Ψυχή βαθιά"


Η νέα ταινία του Παντελη Βούλγαρη για τον εμφύλιο πόλεμο


Ετοιμαζόμουν να γράψω για την επέτειο της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τους Γερμανούς και τις συνθήκες Λιβάνου και Καζέρτας που προηγήθηκαν, όταν ήρθε η νέα ταινία του Βούλγαρη, και η αχαρακτήριστη κριτική της από το Ριζοσπάστη, να ανατρέψουν την επικαιρότητα. Αναμένω με λαχτάρα την δημόσια προβολή της ταινίας, για την ποιότητα της οποίας δε έχω καμία αμφιβολία. Από τις συνεντέυξεις του σκηνοθέτη φάνηκε ότι αντιμετωπίζει με πολύ συναισθηματισμό και αληθινή οδύνη αυτή την σκοτεινή σελίδα της ελληνικής ιστορίας. Όπως είπε και ο ιδιος ο σκηνοθέτης, δουλειά του καλιτέχνη είναι να προσεγγίσει την ιστορία από την σκοπιά των ανθρώπων που έζησαν μέσα στα γεγονότα. Τα πολιτικά γεγονότα και οι αιτίες αφορούν περισσότερο τους ιστορικούς.

Ο ελληνικός εμφύλιος είναι πράγματι μια ιστορία χωρίς ηρωισμούς και κατορθώματα που να προκαλούν περηφάνεια. Είναι μια φρικτή ιστορία αλληλοσφαγής, στην οποία η πλειοψηφία των μαχητών σύρθηκε δια της βίας, και για την οποία κανείς δεν μπορεί να είναι ευχαριστημένος. Ο ελληνικός εμφύλιος αποτελεί το πρώτο θερμό επεισόδιο του ψυχρού πολέμου στον κόσμο. Στο ΔΣΕ κατατάχτηκαν σπρωγμένοι βίαια από την δεξιά τρομοκρατία, άνθρωποι ανιδιοτελείς, που οραματίζονταν μια δίκαιη κοινωνία, στον ελληνικό στρατό επιστρατευτκαν οι υπόλοιποι νέοι της χώρας. Όλοι συνετρίβησαν στις συμπληγάδες των διεθνών ανταγωνισμών, τις οποίες οι επικεφαλής και των δύο συνασπισμών υπηρέτησαν πιστά.

Οι ευθύνες της δεξιάς είναι γνωστές και χιλιοειπωμένες. Εξαπέλυσε, κυρίως μέσα από τις παραστρατιωτικές της οργανώσεις αλλά και με τα νόμιμα μέσα, δηλαδή νόμους και αστυνομία, ένα αδυσώπητο κυνηγητό των μελών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, που οδήγησε πολλούς αγωνιστές από απόγνωση να βγούν στο βουνό και να ενωθούν με τις δυνάμεις του ΔΣΕ. Προσπάθησε και πέτυχε να συρρικνώσει έως εξαφανίσεως την αριστερά στην Ελλάδα.

Οι ευθύνες όμως του ΚΚΕ δεν υπολείπονται κατά πολύ. Δεδομένου ότι το ελληνικό ΚΚΕ ήταν απολύτως συνδεδεμένο με το παγκόσμιο κέντρο του σοσιαλισμού, είναι παράλογο να σκεφτεί κανείς πως δεν υπήρχε έγκριση ή και παρότρυνση από τη Σοβιετική Ένωση για την διενέργεια αυτού του πολέμου. Η πληθώρα των δημοσιευμένων αρχείων αβίαστα οδηγεί στο συμπέρασμα αυτό. Άλλωστε πως είναι δυνατό να πιστέυει κανείς ότι καμιά δεκαριά χιλιάδες αγωνιστές με λιανοτούφεκα θα μποροούσαν να νικήσουν τον ελληνικό στρατό που εξοπλίζονταν αρχικά από τους Άγγλους και έπειτα από τους Αμερικάνους. Μόνο ανόητος δεν ήταν ο Ζαχαριάδης. Είχε σαφείς διαβεβαιώσεις για ουσιαστική βοήθεια, διαβεβαιώσεις που ασφαλώς δεν τηρήθηκαν και που ψευδώς δόθηκαν, αφού είχαν προηγηθεί οι γνωστές, σήμερα, συμφωνίες των Στάλιν Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ. Για το θέμα ο Ζαχαριάδης είπε σχετικά: «...το λαϊκό μας κίνημα ....αναγκάστηκε να ξαναπάρει τα όπλα. Η γραμμή αυτή συμφωνήθηκε με όλα τα αδελφά κόμματα στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη, που μας υποσχέθηκαν την ολόπλευρη συμπαράστασή τους» (Λ. Ελευθερίου, Συνομιλίες με το Ζαχαριάδη).

Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα, ωστόσο, στόχος ήταν η διχοτόμηση της ελληνικής επικράτειας με τη δημιουργία ενός βόρειου κράτους με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Το σχέδιο αυτό περιγράφεται καθαρά στο άκρως απόρρητο «Σχέδιο Λίμνες» (Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, τόμ. Ι σελ. 339). Αυτό καθαυτό το γεγονός της επιδιωκόμενης διχοτόμησης της Ελλάδας δεν προκαλεί τόση φρίκη, όσο το ότι οι απλοί μαχητές του ΔΣΕ το αγνοούσαν. Η φρίκη γίνεται μεγαλύτερη αν αναλογιστεί κανείς ότι ο ΔΣΕ της Νότιας Ελλάδας και ιδιαιτέρως της Πελοποννήσου, στην πραγματικότητα ήταν απλώς αντιπερισπασμός, για να μην συγκεντρώνεται όλος ο εθνικός στρατός στο Βορρά.

Η ιστορία των απλών μαχητών του ΔΣΕ Πελοποννήσου είναι πραγματικά σπαρακτική. Τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου μετά από πολλές μάχες είχαν καταφέρει να κυριαρχήσουν σε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου. Στο τέλος όμως του εμφυλίου, καθώς ήταν εγκλωβισμένοι και απομονωμένοι, αδυνατώντας να διαφύγουν προς βορρά και χωρίς προμήθειες σε πυρομαχικά και τρόφιμα, νικήθηκαν και διαλύθηκαν.

Οι δεξιές παραστρατιωτικές ομάδες εξαπέλυσαν τότε ένα απάνθρωπο κυνήγι κεφαλών, καταδίωξαν έναν έναν χωριστά και τους εξολόθρευσαν βάρβαρα σχεδόν όλους. Εύλογα αναρωτιέται κανείς: αν όλοι αυτοί οι νεκροί μαχητές γνώριζαν τους πραγματικούς στόχους του Ζαχαριάδη θα ακολουθούσαν την ίδια πορεία ;

Τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου το ΚΚΕ δεν ευνοούσε την μαζική έξοδο των αγωνιστών στο βουνό καθώς δεν επιθυμούσε την αποδυνάμωση του αγώνα στις πόλεις. Το αποτέλεσμα ήταν οι περισσότεροι από τους αγωνιστές της εθνικής αντίστασης, άντρες και γυναίκες να βρεθούν στα ξερονήσια και στις φυλακές. Κατά συνέπεια υπήρχε ανάγκη για νέους μαχητές, οι οποίοι, ιδιαίτερα στο τέλος του εμφυλίου, ήταν σε μεγάλο ποσοστό βίαια στρατολογημένα χωριατόπαιδα, αγόρια και κορίτσια, που δεν είχαν ιδέα από σοσιαλισμό και σε κάθε ευκαιρία, προσπαθούσαν να δραπετεύσουν. Η εικόνα των πολυάριθμων νεαρών μαχητριών του ΔΣΕ, δεν προκύπτει από ένα παράδοξο ιστορικό φαινόμενο κατά το οποίο, μέσα σε λίγα χρόνια απλές αγράμματες χωριατοπούλες κατανόησαν την αξία της σοσιαλιστικής θεωρίας, ξεπέρασαν προκαταλήψεις αιώνων, αγνόησαν το φόβο του άνδρα και βγήκαν μαζικά στα βουνά. Αυτό είναι η εξαίρεση, ο κανόνας είναι ότι, δίπλα στις συνειδητοποιημένες αγωνίστριες (συνήθως από τις πόλεις και εγγράμματες), υπήρχε ένα πλήθος από επιστρατευμένα κορίτσια του χωριού, που αποσπάστηκαν βίαια από το σπίτι τους και την παραδοσιακή ζωή τους και σύρθηκαν στη μάχη και συχνά στο θάνατο. Δεν είναι αυτή ακριβώς η εικόνα της επαναστάτριας που έχει κανείς στο μυαλό του.

Το ότι υπήρχαν επιστρατευμένες γυναίκες στο ΔΣΕ το παραδέχονται και μεγάλα στελέχη του ΚΚΕ, όπως η Ηρώ Μπαρτζώτα στο γνωστό άρθρο της για τη συμμετοχή των γυναικών στο ΔΣΕ, που έχει δημοσιευτεί και στο Ριζοσπάστη.

Οι μαύρες σελίδες του εμφυλίου πολέμου δυστυχώς είναι άφθονες. Ο πόλεμος αυτός, όπως λέει και ο Π. Βούλγαρης δεν είχε νικητή, παρά μόνο θύματα, τους αθώους μαχητές του ΔΣΕ και τους νεαρούς φαντάρους του εθνικού στρατού. Η ματιά του σκηνοθέτη είναι η μόνη ενδεδειγμένη, καθώς το μόνο που έμεινε από αυτό τον πόλεμο ήταν οι νεκροί, ο πόνος, η καταστροφή και το μίσος. Τα γεγονότα αυτά προκαλούν μόνο θλίψη και σκεπτικισμό και πρέπει να διδάσκονται στους νέους μόνο ως παράδειγμα προς αποφυγή.

Παρασκευή 9 Οκτωβρίου 2009

Ο κώδικας DaVinci στον Περισσό


Καταχωνιασμένος σε υπόγεια, ασφαλισμένος πίσω από σιδερόφραχτες θωρακισμένες πόρτες, φυλαγμένος με υπερσύγχρονα συστήματα ασφαλείας, ή απλά τοποθετημένος σε ένα κλειδωμένο δωμάτιο, δεν ξέρω πως ακριβώς φυλάσσεται, πάντως στον Περισσό ή σε άλλο μέρος, βρίσκεται κλειδαμπαρωμένος ένας επιστημονικός θησαυρός για το μελετητή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ένας θησαυρός τεράστιας επιστημονικής αξίας που θα έλυνε πολλά από τα προβλήματα – ερωτήματα που έχουν διατυπωθεί σχετικά με τα ιστορικά γεγονοτα και τις αιτίες που τα προκάλεσαν για την άκρως ενδιαφέρουσα δεκαετία 1940 – 1950. Πρόκειται φυσικά για το ιστορικό αρχείο του ΚΚΕ, το οποίο αφορά έναν αιώνα περίπου ελληνικής ιστορίας και στο οποίο δεν έχουν καμία πρόσβαση οι μη εξουσιοδοτημένοι επιστήμονες.
Την δεκαετία του 1990 τα υπόγεια του Περισσού όπου φυλάσσονταν τότε το αρχείο πλημμύρισαν με αποτέλεσμα ένα μέρος του να καταστραφεί. Δεδομένου ότι δεν επιτράπηκε η είσοδος σε κανέναν μη εντεταλμένο, κανείς δε γνωρίζει ποιο τμήμα του καταστράφηκε, αφού αλλωστε κανείς δε γνωρίζει ούτε το αρχικό ούτε το σημερινό περιεχόμενο αυτού του αρχείου. Η συντήρηση αυτού του τόσο σημαντικού αρχειακού υλικού, μολονότι αποτελεί μνημείο της ελληνικής ιστορίας, έγινε (επαρκώς; πλημμελώς;) χωρίς την αρωγή και εποπτεία κανενός δημόσιου φορέα.
Το ΚΚΕ κρατάει κρυφό το αρχείο του αξιοποιώντας επιλεγμένα τμήματά του, όποτε και όπως το επιθυμεί, κρατώντας ηθελημένα την επιστημονική έρευνα στο σκοτάδι των εικασιών. Η πρακτική αυτή είναι απολύτως απαράδεκτη δεδομένου ότι ιδιαιτέρως για τη δεκαετία 1940 -1950 το ΚΚΕ ήταν εκ των πρωταγωνιστών, και τα αρχεία αυτά είναι πολύ σημαντικά για ολόκληρη την ελληνική ιστορία. Ακόμη και τα αρχεία των υπουργείων όλων των πολιτισμένων κρατών μετά από αρκετά χρόνια, 50 συνήθως, ανοίγουν στην επιστημονική κοινότητα, προκειμένου να τύχουν επιστημονικής μελέτης. Το ελληνικό κομουνιστικό κόμμα 60 χρόνια μετά το τέλος και του εμφυλίου πολέμου κρατάει κρυφά τα αρχεία για τους μελετητές, και αν και χτίζει νέο κτίριο για να τα στεγάσει κανείς δε γνωρίζει αν θα υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση στο σύνολο του αρχείου ή αν θα προηγηθεί αυστηρή επιλογή ακίνδυνων στοιχείων, αφού άλλωστε κανείς δεν γνωρίζει τι ακριβώς στοιχεία περιλαμβάνονται στο αρχείο αυτό. Η έως και τώρα απόκρυψη του αρχείου είναι απολύτως λογικό να οδηγεί στη σκέψη ότι υπάρχουν στοιχεία στα αρχεία αυτά, που το ΚΚΕ έχει λόγους να μην αποκαλύπτει.
Ένα μέρος από το αρχείο του ΚΚΕ κατά τη διάσπαση του 1968, πέρασε στα χέρια του ΚΚΕ εσωτερικού και τώρα βρίσκεται στα ΑΣΚΙ, και αποτελεί σήμερα το μοναδικό διαθέσιμο ελεύθερα στους μελετητές αρχειακό υλικό για την μελέτη της πολιτικής του ΚΚΕ κατά την κρίσιμη δεκαετία του 1940 – 1950. Ταυτόχρονα από τις τέως σοσιαλιστικές χώρες έρχονται στο φως αρχεία που αφορούν τις σχέσεις του ΚΚΕ με τις χώρες αυτές (π.χ. Β. Κόντης – Σπ. Σφέτας, Εμφύλιος Πόλεμος, έγγραφα από τα Γιουγκοσλαβικά και Βουλγαρικά αρχεία, Θεσσαλονίκη 1999, εκδ.επίκεντρο). Τα αρχεία αυτά δίνουν μια είκόνα για το τι είδους στοιχεία περιέχονται στο κρυφό αρχείο, και προφανως είναι καλύτερα για το ΚΚΕ να παραμείνουν στο σκότος. Τα δημοσιευμένα έως τώρα αρχεία περιλαμβάνουν, εκτός των άλλων, ραδιοτηλεγραφήματα επιστολές και αναφορές προς τις σοσιαλιστικές χώρες, στα οποία αποδεικνύεται η σχέση απόλυτης εξάρτησης του ΚΚΕ με το διεθνές σοσιαλιστικό κέντρο, επισης άπειρες εκθέσεις που κατέθεταν ασταμάτητα τα στελέχη του ΚΚΕ προς την καθοδήγηση, ακόμη και όταν διεξάγονταν συνεχείς φονικές μάχες, κρίνοντας πρόσωπα, περιγράφοντας γεγονότα και καταστάσεις, και συχνά θίγοντας διάφορα κακώς κείμενα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι εκθέσεις που γράφτηκαν καθ’ υπόδειξη της Ζαχαριαδικής κυρίως ηγεσίας προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως επιβαρυντικά στοιχεία για εσωτερικές εκκαθαρίσεις πολιτικών αντιπάλων, δηλαδή διαφωνούντων. Υπάρχουν επίσης στοιχεία για την συγκρότηση, λειτουργία και δράση τόσο του ΕΑΜ όσο και του ΔΣΕ.
Μέσα από την μελέτη των αρχείων αυτών, αναμένεται να αποδειχθεί ο βαθμός εμπλοκής του Στάλιν στον ελληνικό εμφύλιο, να αποσαφηνιστούν οι στόχοι της πολιτικής του ΚΚΕ και να καταδειχθεί εάν και κατά πόσο οι στόχοι αυτοί ήταν γνωστοί στους απλούς και άδολους αγωνιστές που θυσίασαν τη ζωή τους πιστεύοντας σε υψηλά ιδανικά. Επίσης θα αποδειχθεί το έυρος του ανωμαλου εσωκομματικού καθεστώτος που επέβαλε ο Ζαχαριάδης, όπως άλλωστε καταγγέλθηκε κατά την αποκαθήλωσή του τελευταίου, και που είχε σαν αποτέλεσμα αθώοι αγωνιστες να κατηγορηθουν για προδότες και να υποστούν βασανιστήρια ακόμη και να εκτελέστούν (πρβλ Θωμάς Δρίτσιος, Γιατί με σκοτώνεις σύντροφε, Αθήνα 1983 – εκδόσεις Γλάρος, Πάνος Γιαννικόπουλος, Υπόθεση Ζαχαριάδη, Καταδίκη και αποκατάσταση του κομμουνιστή ηγέτη, Αθήνα 2001– εκδόσεις Φιλίστωρ ). Θα φωτιστούν συσκοτισμένα στοιχεία της ιστορίας του ΚΚΕ, θα εξηγηθούν οι ακατανόητες αποφάσεις, θα δικαιολογηθούν τα περιβόητα λάθη της αριστεράς και ενδεχομένως θα αποκαλυφθούν σκοτεινές πλευρές κάποιων πρωταγωνιστών.
Μέσα στο κρυφό αρχείο βρισκονται οι αποδείξεις για συμπεράσματα, στα οποία όποιος σκέφτεται χωρίς προκαταλήψεις οδηγείται αβίαστα. Οι αποδειξεις είναι πολύ σημαντικες, αλλά όταν απουσιάζουν, ή αποκρύπτονται, ο νοήμων άνθρωπος έχει χρέος να αξιοποιεί τις ενδείξεις και από αυτές να βγάζει συμπεράσματα. Όσο και να προσπαθεί το ΚΚΕ να κρύψει την αλήθεια, σταδιακά φτάνουμε σε αυτή μεσα από άλλες πηγές, αξιοποιώντας τη διεθνή γνώση και κυρίως αφήνοντας ανεπηρέαστη τη σκέψη και τη λογική.

Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2009

Γιατί Χρύσα...

Μέσα στον ανδροκρατούμενο κόσμο της Ελλάδας του 1940 και της ηγεσίας του ΚΚΕ η μορφή της Χρύσας Χατζηβασιλείου ξεχωρίζει. Στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες της εποχής με τα βλοσυρά ανδρικά πρόσωπα, το βλέμμα του αναγνώστη μαγνητίζεται από την όμορφη, ευγενική φυσιογνωμία της με το φωτεινό χαμόγελο. Διακρίνεις αβρότητα, ήθος, λεπτότητα και ειλικρίνεια. Το καθαρό, ελαφρά θλιμμένο, βλέμμα της αποκαλύπτει άνθρωπο με ήθος και οξύτητα πνεύματος.

Η πλούσια δράση της και η υψηλή ηγετική της θέση μέσα στο ΚΚΕ, καθώς αποτέλεσε μέλος της Κεντρκής Επιτροπής καθόλη την δεκαετία του 1940, αποδεικνύουν το δυναμισμό της προσωπικοτητάς της, που συμβάδιζε με έναν ήπιο, γλυκό χαρακτήρα, χωρίς φανατισμούς και ακρότητες. Η ιδανική μορφή του επαναστάτη. Ο ρομαντικός αέρας που αποπνέει γίνεται ακόμη πιο έντονος αν αναλογιστεί κανείς, ότι χτυπήθηκε βαριά, τόσο από σοβαρή ασθένεια όσο και από τον Ζαχαριάδη, τον κατεξοχήν εκφραστή του σταλινικού φαινομένου στην Ελλάδα, ακολουθώντας την τύχη όλων σχεδόν των επικεφαλής του ΕΑΜικού αγώνα, που με διαφορά λίγων ετών κατηγορήθηκαν για προδότες.

Αφιερώνω αυτή την ιστοσελίδα σε αυτή τη θαρραλέα αγωνίστρια που υπηρέτησε πιστά τις ιδέες και τα ιδανικά της και δε δίστασε μπροστά σε καμία εξουσία, ακόμη και στην πιο αδιαφιλονίκητη, την εσωκομματική. Δυστυχώς, η Χρύσα όπως και οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της αντίστασης και του εμφυλίου δύσκολα θα τιμηθούν με άγαλμα ή προτομή στο Γράμμο ή κάπου αλλού. Αφού δεν έχουν γιο το σημαντικότερο οικονομικό παράγοντα της χώρας, τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα για αυτούς!